-Jeffrey Sachs / Brave New Europe /EH-Donbass Elkartasun Komiteak euskaratua
Ukrainako buruzagiek AEBetako iruzurra onartu dute ulertzen zailak diren arrazoiengatik. Agian Estatu Batuetan sinesten dute, edo Estatu Batuen beldur dira, edo beren estremisten beldur dira, edo, besterik gabe, muturrekoak dira, ehunka mila ukrainar hiltzeko prest, hil arte, edo zauriak, Ukrainak superpotentzia nuklear bat garaitu dezakeelako uste inozoan, gerra arazo existentzialtzat hartzen duena. Edo, agian, Ukrainako agintari batzuk Mendebaldeko laguntza eta armetan dozenaka mila milioi dolarren kontura forratzen ari dira.
Estatu Batuetako herriak premiaz ezagutu behar du Ukrainako gerraren benetako historia eta egungo perspektibak. Zoritxarrez, komunikabide nagusiak – The New York Times, Wall Street Journal, Washington Post, MSNBC eta CNN – gobernuaren bozeramaile huts bihurtu dira, Joe Biden presidente estatubatuarraren gezurrak errepikatuz eta historia publikoari ezkutatuz.
Bidenek berriro iraindu du Vladimir Putin Errusiako presidentea, oraingoan Bidenek «lur eta botere egarri zitala» leporatu dio Putini, iaz «Jainkoaren izenean, gizon horrek [Putin] ezin du boterean jarraitu» adierazi ondoren. Hala ere, Biden da Ukraina gerra amaigabe batean harrapatzen ari dena, NATO Ukrainara zabaltzea bultzatzen jarraitzen baitu. Beldur da AEBetako eta Ukrainako herriari egia esango ote dion, diplomazia baztertuz eta bere ordez betiko gerra aukeratuz.
NATO Ukrainara hedatzea, Bidenek luzaroan sustatu duena, porrot egin duen neurri estatubatuarra da. Neokontserbadoreek, Biden barne, 1990eko hamarkadaren amaieratik pentsatu zuten Estatu Batuek Ukrainara (eta Georgiara) zabal zezaketela NATO, nahiz eta Errusiaren oposizio oihukatzailea eta data luzekoa izan.
Ez zuten uste Putin gerran sartuko zenik NATOren hedapenagatik.
Hala ere, Errusiarentzat, NATO Ukrainara (eta Georgiara) zabaltzea mehatxu existentzialtzat hartzen da bere segurtasun nazionalerako, batez ere Errusiak Ukrainarekin duen 2.000 kilometroko muga eta Georgiak Itsaso Beltzaren ekialdeko muturrean duen kokapen estrategikoa kontuan hartuta. Diplomatiko estatubatuarrek hamarkadak daramatzate oinarrizko errealitate hori azaltzen politikari eta jeneral estatubatuarrei, baina, hala eta guztiz ere, haiek harrokeriaz eta krudelkeriaz berretsi dute NATOren zabalkundea.
Une honetan, Bidenek ondo daki NATO Ukrainara zabaltzeak Hirugarren Mundu Gerra ekarriko zuela. Horregatik, bastidoreen artean, Bidenek NATOren hedapena Vilnako NATOren gailurrera murriztu du. Hala ere, egia onartu beharrean – Ukraina ez dela NATOren parte izango – Biden prevarica, Ukrainaren balizko atxikipena aginduz. Egia esan, Ukraina odol-isurtze etengabearen mende jartzen ari da, Estatu Batuen barne-politika beste arrazoirik gabe, bereziki Bidenek bere etsai politikoen aurrean ahul agertzeko duen beldurra. (Duela mende erdi, Johnson eta Nixon presidenteek Vietnamgo gerra babestu zuten funtsean arrazoi patetiko beragatik eta gezur berarekin, Daniel Ellsberg zenak bikain azaldu zuen bezala.
Ukrainak ezin du irabazi. Litekeena da Errusia gailentzea gudu-zelaian, orain egiten ari dela dirudien bezala. Hala ere, Ukrainak NATOko armekin eta indar konbentzionalekin bidea egingo balu ere, Errusia gerra nuklearrera igaroko litzateke NATO Ukrainan sartzea eragozteko beharrezkoa balitz.
Bere ibilbidean zehar, Biden konplexu militar-industrialaren zerbitzura egon da. Atsedenik gabe sustatu du NATO zabaltzea, eta AEBek Afganistanen, Serbian, Iraken, Sirian, Libian eta orain Ukrainan dituzten gerra erabat ezegonkortzaileak babestu ditu. Gerra gehiago eta «olde» gehiago nahi dituzten jeneralei men egiten die, eta berehalako garaipena iragartzen dute publikoa bere alde sineskor mantentzeko.
Gainera, Bidenek eta bere taldeak (Antony Blinken, Jake Sullivan, Victoria Nuland) Mendebaldeko zigorrek Errusiako ekonomia itoko zutela uste zuten, HIMARS bezalako arma miragarriek Errusia garaituko zuten bitartean. Eta bien bitartean estatubatuarrei esaten zieten Errusiako 6.000 arma nuklearrei jaramonik ez egiteko.
Ukrainako buruzagiek AEBetako iruzurra onartu dute ulertzen zailak diren arrazoiengatik. Agian Estatu Batuetan sinesten dute, edo Estatu Batuen beldur dira, edo beren estremisten beldur dira, edo, besterik gabe, muturrekoak dira, ehunka mila ukrainar hiltzeko prest, hil arte, edo zauriak, Ukrainak superpotentzia nuklear bat garaitu dezakeelako uste inozoan, gerra arazo existentzialtzat hartzen duena. Edo, agian, Ukrainako agintari batzuk Mendebaldeko laguntza eta armetan dozenaka mila milioi dolarren kontura forratzen ari dira.
Ukraina salbatzeko modu bakarra bake negoziatua da. Negoziatutako akordio batean, Estatu Batuek NATO Ukrainara ez hedatzea onartuko lukete, eta Errusiak, berriz, tropak erretiratzea. Gainerako gaiak – Krimea, Donbass, AEBetako eta Europako zigorrak, Europako segurtasun-akordioen etorkizuna – politikoki konponduko lirateke, ez gerra amaigabe baten bidez.
Errusia behin eta berriz saiatu da negoziatzen: NATO ekialderantz zabaltzea eragozten saiatzeko; Estatu Batuekin eta Europarekin segurtasun akordio egokiak aurkitzen saiatzeko; 2014aren ondoren Ukrainan etnien arteko arazoak konpontzen saiatzeko (Minsk I eta Minsk II akordioak); misil antibalistikoen mugak mantentzen saiatzeko; eta 2022an Ukrainako gerrari amaiera ematen saiatzeko, Ukrainarekin zuzeneko negoziazioen bidez. Kasu guztietan, AEBetako Gobernuak saiakera horiek gutxietsi, baztertu edo blokeatu ditu, sarritan Errusiak, eta ez Estatu Batuek, negoziazioei uko egiten diela dioen gezur handia eskainiz. JFK-k 1961ean zehazki esan zuen: «Inoiz ez dugu negoziatzen beldurragatik, baina inoiz ez dugu negoziatzeko beldurrik». Nahiago nuke Bidenek kasu egingo balio JFKren jakituria iraunkorrari.
Bidenen narratiba sinplistatik eta komunikabide nagusietatik haratago joaten laguntzeko, egungo gerrara eraman zuten gertaera garrantzitsu batzuen kronologia laburra eskaintzen dut.
1990eko urtarrilaren 31. Hans Dietrich-Genscher Alemaniako Atzerri ministroak Mijail Gorbatxev presidente sobietarrari agindu zion, alemaniarren bateratzearen eta Varsoviako Itunaren aliantza militar sobietarraren desegitearen testuinguruan, NATOk baztertu egingo zuela «bere lurraldea ekialderantz hedatzea, hau da, sobietar mugetara hurbilduz».
1990eko otsailaren 9a. James Baker III.a AEBetako Estatu idazkariak Mijail Gorbatxev presidente sobietarrarekin «NATOren hedapena onartezina» dela adostu zuen.
1990eko ekainaren 29tik uztailaren 2ra. Manfred Woerner NATOko idazkari nagusiak goi mailako errusiar ordezkaritza bati esaten dio «NATOko Kontseilua eta bera [Woerner] NATOren hedapenaren aurka daudela».
1990eko uztailaren 1a. Ukrainako Radak (parlamentua) Estatu Subiranotasunaren Adierazpena onartu zuen, non «Ukrainako RSSak solemneki adierazten duen bloke militarretan parte hartzen ez duen eta desnuklearizazioaren hiru printzipiorekin bat egiten duen Estatu etengabe neutrala izateko asmoa: arma nuklearrak onartzea, ez ekoiztea eta eskuratzea».
1991ko abuztuaren 24a. Ukrainak independentzia aldarrikatu zuen 1990eko Estatu Adierazpenean oinarrituta, neutraltasunaren promesa jasotzen zuena.
1992. urtearen erdialdea. Bushen administrazioko arduradun politikoek barne adostasun sekretu bat lortu dute NATO zabaltzeko, Sobiet Batasunarekin eta Errusiako Federazioarekin berriki hartutako konpromisoen aurka.
1997ko uztailaren 8a. NATOk Madrilen egin zuen goi-bileran, Polonia, Hungaria eta Txekiar Errepublika gonbidatu zituzten NATOn sartzeko elkarrizketak hasteko.
1997ko iraila/urria. Foreign Affairs-en (1997ko iraila/urria), Zbigniew Brzezinski AEBetako Segurtasun Nazionaleko kontseilari ohiak NATO zabaltzeko egutegia zehaztu zuen, 2005-2010 aldian Ukraina behin-behinean hasi zenean.
1999ko martxoaren 24tik ekainaren 10era. NATOk Serbia bonbardatu du. Errusiak NATOren bonbardaketa «Nazio Batuen Gutunaren urraketa nabarmena» dela dio.
2000ko martxoa. Ukrainako presidente Kuchmak adierazi duenez, «gaur egun ez da planteatzen Ukraina NATOn sartzea, kontua oso konplexua delako eta alderdi asko dituelako».
2002ko ekainaren 13a. Estatu Batuak alde bakarretik erretiratzen dira Arma Antibalistikoei buruzko Itunetik, eta Errusiako Duma Defendatzeko Batzordeko presidenteordeak ekintza hori «garrantzi historikoko gertaera oso negatibotzat» jotzen du.
2004ko azaroa-abendua. Ukrainan «Iraultza Laranja» gertatzen da, Mendebaldeak iraultza demokratikotzat jotzen dituen gertaerak, eta Errusiako gobernuak Mendebaldeak Estatu Batuen babes ireki eta ezkutuaz egindako boterea hartzea.
2007ko otsailaren 10a. Putinek gogor kritikatu zuen NATOren zabalkundeak babestutako mundu unipolar bat sortzeko AEBen saiakera, Municheko Segurtasun Konferentzian emandako hitzaldi batean. Bertan honakoa adierazi zuen: «Uste dut begi bistakoa dela NATOren handitzea… elkarrekiko konfiantza murrizten duen probokazio larria dela. Eta geure buruari galdetzeko eskubidea dugu: noren aurka dago hedapen hori? Eta zer izan da mendebaldeko gure kideek Varsoviako Ituna desegin ondoren emandako bermeak?
2008ko otsailaren 1a. AEBk Errusian duen enbaxadore William Burnsek kable konfidentzial bat bidaltzen dio AEBko Segurtasun Nazionaleko aholkulari Condoleezza Riceri, «Nyet Means Nyet: The Red Lines of Russia ‘s NATO Enlargement» izenekoa, eta adierazten du «NATOk Ukrainari eta Georgiari buruz dituen asmoek ez dutela soilik Errusian nerbio sentikor bat ukitzen, baizik eta kezka handiak sortzen dituztela eskualdeko egonkortasunean dituen ondorioei buruz».
2008ko otsailaren 18a. Ameriketako Estatu Batuek Kosovoren independentzia onartzen dute, nahiz eta Errusiak eragozpen handiak jarri. Errusiako gobernuak dio Kosovoren independentziak «Serbiako Errepublikaren subiranotasuna, Nazio Batuen Gutuna, Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluaren 1244 Ebazpena, Helsinkiko Azken Aktaren printzipioak, Kosovoko esparru konstituzionala eta Goi Mailako Harreman Taldearen akordioak» urratzen dituela.
2008ko apirilaren 3a. NATOk adierazi du Ukraina eta Georgia «NATOko kide» bihurtuko direla. Errusiak adierazten du «Georgia eta Ukraina Aliantzarekin bat egitea akats estrategiko izugarria dela, eta ondorio oso larriak izango lituzkeela Europa osoko segurtasunean».
2008ko abuztuaren 20a. Estatu Batuek iragarri dute misil balistikoen aurkako defentsa-sistemak (BMD) zabalduko dituztela Polonian, eta geroago Errumanian. Errusiak BMD sistemen aurkako jarrera irmoa adierazten du.
2014ko urtarrilaren 28a. Victoria Nuland Estatu idazkariaren albokoak eta Geoffrey Pyatt AEBko enbaxadoreak erregimen aldaketa aurreikusi dute Ukrainan, otsailaren 7an YouTuben argitaratutako dei batean.
2014ko otsailaren 21a. Ukraina, Polonia, Frantzia eta Alemaniako gobernuak akordio batera iritsi dira Ukrainako krisi politikoa konpontzeko, eta hauteskundeak deitu dituzte urte amaierarako. Hala ere, eskuin muturrak eta beste talde armatu batzuek Yanukovichen berehalako dimisioa eskatzen dute eta gobernuaren eraikinen kontrola hartzen dute. Janukovitxek ihes egin du. Legebiltzarrak berehala kentzen dizkio bere botereak lehendakariari, kargugabetzeko prozesurik ireki gabe.
2014ko otsailaren 22a. Estatu Batuek berehala onartu zuten erregimen-aldaketa.
2014ko martxoaren 16a. Errusiak erreferenduma egiten du Krimean, eta, Errusiako Gobernuaren arabera, Errusiaren aldeko botoen gehiengo zabala lortzen du. Martxoaren 21ean, Duma errusiarrak Krimea Errusiar Federazioan onartzearen alde bozkatu zuen. Errusiako Gobernuak Kosovori buruzko erreferendumarekin analogia bat ezartzen du. Estatu Batuek uko egiten diote Krimeako erreferendumari, legez kanpokoa delakoan.
2014ko martxoaren 18a. Putin presidenteak estatu kolpetzat jo du erregimen aldaketa, 2014ko martxoaren 18an. Putin presidenteak estatu-kolpetzat jo du erregimenaren aldaketa, honako hau esanez: «Ukrainako azken gertakarien atzean zeudenek agenda desberdina zuten: boterearen beste hartze bat prestatzen ari ziren; boterea eskuratu nahi zuten eta ez ziren ezeren aurrean geldituko. Terrorera, hilketara eta istiluetara jo zuten»: «Ukrainako azken gertakarien atzean zeudenek beste agenda bat zuten: gobernuaren beste hartze bat prestatzen ari ziren; boterea eskuratu nahi zuten, eta ez ziren ezeren aurrean geldituko. Terrorera, hilketara eta istiluetara jo zuten».
2014ko martxoaren 25a. Barack Obama presidenteak iseka egiten dio Errusiari «inguruko bizilagunak mehatxatzen dituen eskualdeko potentzia gisa, ez bere indarragatik, baizik eta bere ahultasunagatik».
2015eko otsailaren 12a. Minsk II Akordioaren sinadura. Akordioak NBEko Segurtasun Kontseiluaren 2015eko otsailaren 17ko 2202 Ebazpenaren aho bateko babesa jasotzen du. Angela Merkel kantziler ohiak gerora aitortu zuen Minsk IIko akordioaren helburua Ukrainari bere indar armatuak indartzeko denbora ematea zela. Ukrainak ez zuen aplikatu, eta Volodymyr Zelensky presidenteak onartu zuen ez zuela akordioa aplikatzeko asmorik.
2019ko otsailaren 1a. AEB alde bakarretik erretiratu da Tarteko Irismeneko Indar Nuklearrei buruzko Itunetik (INF). Errusiak gogor kritikatu du INF erretiratzea, segurtasunerako arriskuak elikatu dituen ekintza «suntsitzaile» gisa.
2021eko ekainaren 14a. NATOk 2021ean Bruselan egindako goi-bileran, aliantzak berriro berretsi zuen Ukraina zabaltzeko eta sartzeko asmoa: «Berretsi egiten dugu Bukaresteko 2008ko goi-bileran hartutako erabakia, Ukraina Aliantzako kide bihurtzekoa».
2021eko irailaren 1a. AEBk berretsi egiten du Ukrainak NATOn dituen asmoak babesten dituela «AEBetako eta Kolonbiako Elkarte Estrategikoari buruzko Adierazpen Bateratuan».
2021eko abenduaren 17a. Putinek «Ameriketako Estatu Batuen eta Errusiar Federazioaren arteko Ituna, segurtasun bermeei buruzkoa» proiektua aurkeztu du, NATO ez handitzean eta tarteko irismen laburreko misilak hedatzeko mugetan oinarrituta.
2022ko urtarrilaren 26a. AEBk formalki erantzun dio Errusiari AEBk eta NATOk ez dituztela Errusiarekin negoziatuko NATO zabaltzeari buruzko gaiak, eta bide negoziatu bati atea itxiko diotela, Ukrainan gerra hedatzea saihesteko. Estatu Batuek NATOren politika aipatzen dute, zeinaren arabera «herrialde bat Aliantzarekin bat egitera gonbidatzeko edozein erabaki Ipar Atlantikoko Kontseiluak hartzen duen, aliatu guztien arteko adostasunean oinarrituta
2022ko otsailaren 21a. Errusiako Segurtasun Kontseiluaren bilera batean, Sergei Lavrov Kanpo Arazoetako ministroak zehaztu du AEBek ez dutela negoziatu nahi:
«Urtarrilaren amaieran jaso genuen erantzuna. Erantzun horren ebaluazioak erakusten du mendebaldeko lankideak ez daudela prest gure proposamen nagusiak onartzeko, batez ere NATO ekialderantz ez hedatzeari buruzkoak. Eskaera hori atzera bota zen blokearen ate irekien politika deiturikoari eta estatu bakoitzak segurtasuna bermatzeko bere modua aukeratzeko duen askatasunari dagokienez. Ez Ameriketako Estatu Batuek ez Ipar Atlantikoko Aliantzak ez zuten proposatu funtsezko xedapen horren alternatibarik».
Estatu Batuak ahalegin guztiak egiten ari dira segurtasunaren zatiezintasunaren printzipioa saihesteko. Gure ustez, printzipio hori funtsezkoa da, eta erreferentzia asko egin dizkiogu. Hortik, komeni zaien elementu bakarra hartzean -aliantzak aukeratzeko askatasuna-, ez dute gainerako guztia ezagutzen, baita funtsezko baldintza bat ere, honako hau dioena: «ez zaio inori bere segurtasuna indartzen uzten, ez aliantzak aukeratzean, ezta horiek alde batera utzita ere, besteen segurtasunaren kontura».
2022ko otsailaren 24a. Nazioari egindako hitzaldi batean, Putin presidenteak honako hau adierazi zuen: «Azken 30 urteotan pazientziaz saiatu gara NATOko herrialde nagusiekin akordio bat lortzen Europan segurtasun berdina eta zatiezina lortzeko printzipioei buruz. Gure proposamenei erantzunez, engainu eta gezur zinikoei edo presio eta xantaia saiakerei egin behar izan diegu aurre, Ipar Atlantikoko Aliantza hedatzen ari zen bitartean, gure protestak eta kezkak gorabehera. Bere makineria militarra martxan dago eta, esan dudan bezala, «gure mugara hurbiltzen ari da».
2022ko martxoaren 16a. Errusiak eta Ukrainak aurrerapauso nabarmenak iragarri dituzte Turkiaren eta Naftali Bennett Israelgo lehen ministroaren arteko bake akordio baterako bidean. Prentsaren arabera, akordioaren oinarriak honako hau jasotzen du: «Su-etena eta Errusiaren erretiratzea, Kievek neutraltzat jotzen badu bere burua eta bere indar armatuetan mugak onartzen baditu».
2022ko martxoaren 28a. Zelensky presidenteak publikoki adierazten du Ukraina prest dagoela neutraltasunerako segurtasun bermeekin konbinatuta, Errusiarekin egindako bake akordio baten zati gisa. «Segurtasun- eta neutraltasun-bermeak, gure estatuaren estatus ez-nuklearra: horretarako prest gaude. Hau da puntu garrantzitsuena… gerra hasi zen honengatik».
2022ko apirilaren 7a. Lavrov Errusiako Atzerri ministroak Mendebaldeari leporatu dio bake-elkarrizketak errailetatik ateratzen saiatzea, Ukrainak aurretik adostutako proposamenetan atzera egin zuela argudiatuta. Naftali Bennett lehen ministroak geroago (2023ko otsailaren 5ean) adierazi zuen AEBk blokeatu egin zuela Errusiaren eta Ukrainaren artean egiteke zegoen bake akordioa. Mendebaldeko potentziek akordioa blokeatu ote zuten galdetuta, Bennettek zera erantzun zuen: «Funtsean bai. Blokeatu egin zuten eta oker zeudela uste dut». Bennettek dioenez, Mendebaldeak erabaki zuen «Putin zapaltzea, negoziatu beharrean».
2023ko ekainaren 4a. Ukrainak kontraeraso handi bat abiarazi zuen, arrakasta handirik gabe, 2023ko uztailaren erdialdean.
2023ko uztailaren 7a. Bidenek aitortu du Ukraina 155 mm-ko artilleria jaurtigairik gabe geratzen ari dela eta Estatu Batuak «gabe» geratzen ari direla.
2023ko uztailaren 11. NATOk Vilnan egindako goi-bileran, azken komunikatuak Ukrainaren etorkizuna berretsi zuen NATOn: «Erabat babesten dugu Ukrainak bere segurtasun-akordioak aukeratzeko duen eskubidea. Ukrainaren etorkizuna NATOn dago… Ukraina gero eta interoperatiboagoa eta politikoki integratuagoa bihurtu da Aliantzan, eta funtsezko aurrerapenak egin ditu erreformen bidean».
2023ko uztailaren 13a. Lloyd Austin AEBetako Defentsa idazkariak berretsi du Ukraina «zalantzarik gabe» NATOn sartuko dela gerra amaitzen denean.
2023ko uztailaren 13a. Putinek berretsi duenez, «Ukraina NATOrekin bat egiteari dagokionez, askotan esan dugun bezala, horrek mehatxu egiten dio Errusiari. Izan ere, Ukraina NATOn sartzeko mehatxua da arrazoia, edo, hobeto esanda, operazio militar bereziaren arrazoietako bat. Ziur nago honek ere ez duela ezertan hobetuko Ukrainako segurtasuna. Oro har, mundua askoz ahulagoa izango da, eta tentsio handiagoak eragingo ditu nazioartean. Beraz, ez dut ezer onik ikusten. Gure jarrera oso ezaguna da, eta denbora asko darama formulatzen».
