Olatz Donostiako Aiete auzoan jaio zen, Humanitateak eta Komunikazioa ikasi zituen Euskal Herriko Unibertsitatean eta, ondoren, Krimeara joan zen. Han, errusiar filologia ikasi zuen Tavriski Natzionalni Unibertsitatean. Moskun bizi izan zen hainbat urtez, eta 2016an Txinan finkatu zuen bizilekua, EITBko Asia eta Pazifikorako korrespontsal gisa, idatzizko hainbat hedabidetan ere kolaboratuz. Txalapartarekin argitaratu berri du Ravelen hontza, Ukitu inpresionistak dituen eleberri bat, sentsazio fisiko ugari transmititzen dituena, eta, aldi berean, protagonisten psikologian sakontzen duena eta lehentasun absolutu gisa artea edo maitasuna aukeratzea posible den galdetzen diguna.
*Angel Nero / Nueva Revolucion (nuevarevolucion.es)
Informazio masiboko (des) hedabideek gogortutako rusofobia garai hauetan, ariketa arriskutsua dirudi Moskuri omenaldi handia egiten dion liburu bat argitaratzea, eszenatoki bat baino gehiago Ravelen hontzaren protagonista nagusietako bat dena. Hainbat urtez bizi izan zinen Errusiako hiriburuan, liburu hau, neurri batean, egun horietan bizi izan ziren kaleen, jendearen eta sentsazioen nostalgien inbentarioa al da?
Bai, beti esaten dut nobela hau jaio zela Moskun eta Simferopolen (Krimea) igarotako urteetako kapitulu hori nolabait ixteko beharragatik. Kontatzen diren gertakarietan eta pertsonaietan autobiografikoa ez izan arren, agertokian bada: bizi izan nintzen kaleak ateratzen dira, parkeak, hegaztiak, eguneroko sentsazioak Moskun igaro nituen bi neguetan.
Liburuan dagoen beste presentzia handienetako bat musika klasikoa da, halako moldez non mundu horren ezagutza sakona duen norbaitek idatzia dagoela susmatzen dugun, eta horrek galdera bat egitera bultzatzen gaitu: ba al dago autobiografiatik ezer Joaneren pertsonaian? Zein da musika klasikoarekin duzun harremana?
Joane ez da benetako pertsonaia, baina, noski, benetako zati txikiak ditu, nireak edo ezagutzen joan naizen beste pertsona batzuenak. Nirekin badu komunean musika klasikoarekiko grina hori. Harentzat lanbide bat da, niretzat hobby bat besterik ez, baina pianoak garrantzi handia du nire bizitzan, eta Prokofiev, Tchaikovsky edo Rachmanino bezalako konpositore errusiarrak nire gustukoenen artean daude. Krimean eman nituen hiru urteetan, egunero ordu asko eman nituen pianoan, irakasle errusiar bat nuen, Natalia Yurtxenko. Orain Txinan, Pekingo irakasle zoragarri bat daukat.
Zure eleberria matrioska moduko bat da, panpina errusiar bakoitza irekitzean Mosku horren mosaiko bat erakusten diguna, langile-auzoena, gastronomia tradizionalarena, giza geografiarena eta, batez ere, sentimenduena. Erakutsi nahi izan duzu ezkutuko Mosku hori, Plaza Gorriko irudi turistikoetatik haratago doana?
Hori da. Nik, Krimeara joan nintzenean 22 urte nituela, turistek ezagutzen ez duten herri batean amaitu nuen, Simferopolen, errusiar kulturarekin izan nuen lehen kontaktua, beraz, ez zuen zerikusirik izan San Petersburgera doazen europarrekin. Gero, Moskura joan nintzenean, hiriburuan egon arren, Errusiarekin harreman hori bigarren mailan mantendu nuen, nolabait esatearren, eta nobela honetan, aurkitzen dituzun eszenak deskribatu nahi izan ditut, ez turistaz betetako Plaza Gorrian, kale txikienetan baizik, eta abar.
“Ravelen hontza” emakumearen klabean idatzita dago. Bi protagonista nagusiak, Joane eta Olga, oso jatorri desberdineko emakumeak dira eta harreman gatazkatsua dute, iraganetik jasotako beren gatazkak azaleratzearekin batera. Pertsonaia horiekin pertsonaien psikologian eta beren barne-eztabaidetan sakondu nahi zenuen?
Musika klasikoari eta Moskuri omenaldia izateaz gain, eleberri hau hainbat pertsonaiaren psikologian sakontzeko saiakera bat da. Beti miretsi ditut beren pertsonaietan psikologikoki sakontzeko gai diren idazleak, hala nola Dostoyevski; askoz garrantzitsuagoa iruditzen zait benetako pertsonaiak eraikitzen saiatzea, idazteko garaian, adibidez, apurtzailea edo berritzailea izatea baino.
Eleberriko pertsonaiei dagokienez, oraingoan bi emakume aukeratu ditut protagonista gisa, baina arrazoi zehatzik gabe, agian soilik bi emakumeren arteko maitasun istorio bat kontatzeko, LGBTI+ gaikako istorio bat besterik izan gabe. Bestalde, puntu iluna duten pertsonaiak aukeratu ditut iraganean konpondu gabeko zerbait duten pertsonen harremanei buruz hausnartzeko.
Gatazkez ari garela, ezinbestekoa da ez galdetzea, Errusian eta Ukrainan bizi izan zarela jakinda, ea bi herrien artean egunero hedabideetatik adierazi nahi diguten adinako aldea dagoen, eta, bestalde, zein den Errusiako gizarteak Europari buruz duen ikuspegia, oro har.
Ni hiru urtez bizi izan naiz Krimean eta bi urtez Moskun, agian ez da nahikoa errusiar eta ukrainar kultura benetan ulertzeko, baina nire iritzia da ezetz, ez direla hain desberdinak. Egia da ni Krimean bizi izan naizela, Ukrainako eremu oso errusiar batean, eta tira, orain Errusiaren parte da, eta, beraz, Ukrainaz dudan ikuspegia mugatua da agian. Errusiar gizarteak Europari buruz duen ikuspegiari dagokionez, denetarik dago, baina uste dut estereotipo nagusia dela europarrok indibidualistak garela, berekoiak, eta beno, zerbait egiazkoa estereotipoa badu ez?
Gerrari eta Mendebaldetik bultzatu diren mota guztietako zigorrei dagokienez, zer deritzozu Errusiako kulturari, arteari eta, bereziki, musika klasikoaren munduari egindako boikotari?
Oso tristea iruditzen zait. Hemen, Pekinen, errusiar lagun onak ditut eta tentsio hau guztia nola pairatzen ari diren ikusi dut. Putinen aurkakoak triste sentitzen dira, eta beldur dira; Putinen aldekoak epaituak, baztertuak sentitzen dira. Horiek guztiak, pentsamolde batekoak zein bestekoak, gaizki ulertuak eta gizatasunik gabeak sentitzen dira oro har.
Errusiar kulturaren aurkako boikota ezin da justifikatu. Niretzat shock hutsa izan zen Valery Gergievi gertatu zitzaiona jakitea, adibidez: mundu mailan miretsia, orkestrako zuzendari onenetakoa da, eta urrian Suediako Musika Akademiatik, Rotterdam eta Municheko Filarmonikotik eta beste batzuetatik kanporatu zuten, Putin argi eta garbi ez kritikatzeagatik. Aste bakar batean bertan behera utzi zituzten kontzertu eta jaialdi guztiak; Europako eta AEBetako kulturak bat-batean kanporatu zuen.
Era berean, askotariko pertsonaien galeria bat dago zure eleberrian, agian Moskun bizi izan zinen denboran aurkitu zenuen kulturen arragoaren lagin txiki bat da?
Bai, nahiz eta nobela ez den nahikoa duela 13 urte Europatik alde egin nuenetik bizitzeko zortea izan dudan kulturen nahasketa hori azaltzeko. Baina, tira, saiatu naiz pertsonaien nahasketa hori pixka bat islatzen: protagonista errusiar-euskalduna da, pertsonaia txinatar bat dago (bigarren mailakoa baina garrantzi handia duena), madrildar bat. Gainerakoak errusiarrak dira, baina guztiak desberdinak eta klase sozial desberdinetakoak: musika klasikoko irakasletik hasi eta kanpoaldeko zaldiketa-gidaritzara; pertsonaia positiboak eta negatiboak daude gizarte-maila eta jatorri desberdinetan; matxismoa dago, adibidez, Errusiako eta Europako pertsonaietan. Beharbada horrela desidealizatu nahi izan dut moralki nagusi izateko joera duen erdiko klaseko europarra. Baina hori baino gehiago uste dut pertsonaiek nire bizitzako hainbat zati garrantzitsu keinuak egiteko balio didatela: zaldiak, Txina, Errusia, musika klasikoa.
Donostia, zure jaioterria, urruneko leku bat bezala agertzen da liburuan, oroitzapen mingarriz betea, Joanek ixtea lortu ez duen zauriez betea. Urte asko daramatzazu milaka kilometrora bizitzen, eta zer harreman duzu zure hiriarekin?
Oso ona egia. Asko gustatzen zait ahal dudan guztietan itzultzea. Hala ere, nahiko arrotz sentitzen naiz Donostian. 22 urterekin alde egin ondoren, alderantzizko shock kultural bat izan nuen bueltan, eta hainbat urtez Euskal Herrira oporretan itzultzen nintzen bakoitzean krisi bat izaten nuen. Geroago prozesua egin ahal izan nuen eta orain paradisu zati bat dela uste dut, Donostian oso ondo bizi da. Amorrua ematen dit batzuetan jendeak ez baloratzeak. Asko gustatuko litzaidake azken urteotan nire bizitzan sartu diren pertsona guztiak Donostiara eramatea.
Zure eleberrian nolabaiteko homofobia islatzen da errusiar gizartean. Hemen homosexualitatearen jazarpena azpimarratzen da beti. Nolakoa da patriarkatuaren pisua Errusian?
Bai, homofobia eta horren ondorioak ere nobelako gaietako bat dira, baina esango nuke garrantzitsuagoa dela beste hausnarketa bat egitea: bi protagonisten arteko desberdintasuna, bata ingurune irekiago batetik datorrelako eta bestea ingurune homofoboago batetik.
Errusiako egoerari dagokionez, zalantzarik gabe, homofobia oso presente dago oraindik. Errusiako zein eremutan den, gainera, homofobia zuzen eta oldarkorra. Txinan, adibidez, nik ez dut beldurrik sentitu LGBTI+ kolektiboan, batzuetan ulertzen ez duten senideek presioa egiten badute, baina ez erasotua izateko beldurrik, adibidez; Errusian bai. Nire kasuan, badakit Krimean eta Moskun ezagutu nituen askok oso gaizki erantzungo luketela heterosexuala ez naizela esango banie.
Azkenik, jakin nahi genuke non aurki dezakegun Olatz Urkiaren ahotsa, zein hedabide ari zara lanean?, eta liburu berri bat prestatzen ari zaren ere bai.
Eskerrik asko galdetzeagatik. Orain Pekinen bizi naiz eta EITBko, euskal irrati-telebista publikoko, Asiako korrespontsala naiz, baina Berria eta Gaztezulo bezalako idatzizko hedabideekin ere kolaboratzen dut. Eta bai, bigarren nobela prestatzen ari zait buruan, nahiz eta urteak beharko ditudan amaitzeko, iruditzen zait nire erritmoa bost urtez behin proiektu bat dela. Hurrengo eleberriari buruz esan dezakedana da Txinan kokatuko dela, autobiografikoagoa izango dela, eta bertan Europan txinatarrei buruz ditugun estereotipoak hausten saiatuko naizela.
