Juanjo Basterra kazetariak Bruno Amaral de Carvalhorekin hitz egin du. Kazetari portugaldarra eta Donbasseko gerra-korrespontsala. Gerraren egoera eta kazetarien zeregina aztertzen ditu. Joan den azaroaren 12an, Barakaldoko Makala Gaztetxeak Euskal Herria Donbass Elkartasun Komiteak antolatutako hitzaldia hartu zuen. Portugaldarrak Polonian espetxeratutako Pablo Gonzalezen egoera gogoratu du, eta Alexis Castillo miliziano kolonbiarra eta borrokan hil berri den Donbassen aldeko borrokalarietako bat eta Carlos Palomino faxista batek Madrilen hil zuen gizona izan ditu gogoan.
Bruno Amaral de Carvalhok, Donbasseko guda eremuan izandako esperientziatik, onartu du egia dela lehen biktima. CNNko kolaboratzaileak gogoratu zuen, dokumentatu bezala, ez zela hobi komunik izan Mariupolen, beste batzuek esan zuten bezala, ezta beste leku batzuetan ere. Aitortu zuenez, Donbassen egunero egiten dute euria, eta ikastetxe, ospitale, merkatu eta hotelen gainean ere bai, ostatu hartuta baikeunden. Gerra-eremutik igarotzean, kezkaz dio pintada nazi asko daudela, militarrak tatuaje naziekin, etab.
Asko aipatu duzu gatazka guztietan egia ahultzen dela, nola egin diezaiokegu aurre desinformazio horri? Ukrainako gerran ikusten ari da NATOren multzoaren zati baten berri ematen ari direla zentsuratu eta bestea isiltzen den bitartean, zer egin?
Uste dut lehenik eta behin komunikabideen demokratizazioa behar dugula, baina sistema bera demokratizatzearekin batera doa. Oso zaila da sinestea egunen batean informazio orekatua sortzea lortuko dugula, hedabideak talde ekonomiko eta finantzario handien eskuetan bakarrik kontzentratuta dauden bitartean. Beraz, oraingoz egin daitekeena da bitarteko demokratikoak, pluralak eta kolektibo, talde eta interesen partaidetza maximoa izan ez ezik, ahotsik ez duenari ahotsa ematea ere. Esan dezagun komunikabideetan isiltzen diren gaietan, kasu honetan gerran ez ditugu tresna horiek. Han ikusi dudanez (Ukraina eta Donbass) mendebaldeko bospasei kazetari bazeuden, asko zen. Hilabete askotan, Donbasseko mendebaldeko kazetari bakarra izan nintzen. Horrek ere agerian uzten du estaldura mediatikoan dagoen desoreka, eta hori logika bati dagokio, inposatu nahi den narratiba hegemoniko bati.
Ia kazetari guztiok sinatuko genuke ideia hori, ia ezinezkoa da aurrera eramatea. Gero eta kontrolatuago daude hedabideak, batzuengatik ez bada, beste batzuengatik da.
Baina uste dut gero eta jende gutxiago fidatzen dela hedabide handiekin. Horrek ere espazio bat irekitzen du, espazio alternatiboak, bitarteko alternatiboak eta, batez ere, kazetaritza-tekniken bidez objektibotasunaren eta inpartzialtasunaren nozioa transmititu ahal izateko; beno, biak utopiak dira. Zu saiatu zaitezke eta saiatu behar duzu, eta kazetaritza-teknika guztiak erabili behar dituzu zure lana ahalik eta serioena izan dadin, jendea gutaz fidatzea nahi dugulako eta transmititzen dugun informazioa ahalik eta egiazkoena izatea, gertakariei dagokiena. Ez? Eta beti da posible.
Adibidez, gerran, era guztietako presioak jasaten ditugu, baita Errusiak ere, noski, interesatzen zaiguna guk transmititzea nahi baitu, informazioaren, propagandaren ikuspegitik. Gure lana logika horretatik guztitik ihes egiten saiatzea da, dela Ukrainatik, dela Errusiatik, eta zuk ikusten duzuna frogatu ahal izatea. Sakonki ikertzen saiatu, gerra batean are zailagoak diren interferentzia horien guztien artetik salto eginez. Gerra bateko gertaerak eguneroko bizimoduan baino askoz indartsuagoak direlako. Oztopo asko daude, baina ahalegin hori egin behar da. Adibidez, beste aldean nago. Lan zaila da, CNN bezalako hedabideentzat eta bitarteko alternatiboentzat ari naizelako lanean, baina sinesgarritasun-estandar jakin batzuekin bat etorri behar dut. Ezin dut propagandarik egin. Guk badakigu gaur egun propagandistak daudela. Telegram-kanal asko daude, influencer-ak, blogerrak, jarraitzaileen kontura bizitzea asko gustatzen zaienak, horretarako protagonismo pertsonalean eta euren egoa elikatzen bizi dira, haiek historia izan daitezen eta ez gertatzen denaren bitartekariak izan daitezen saiatzen dira, eta logika horrekin hautsi behar da.
Han egon zarenean, gerra da, Donbassen esan duzun bezala, 2014tik gerran datoz, nola ikusi duzu jendea, badakit zaila dela gerra batean zaudelako, baina Donbasseko jendea kontzientziatuta ikusten duzu Ukrainatik ateratzeko edo oraindik ez?
Badakizu zer gertatzen den, otsailean jendea oso pozik zegoen. Uste zutelako Errusiaren esku-hartzeak berehala konponduko zuela Donbasseko arazo militarra. Hori ez zen gertatu, okerrera egin zuen. Zibil horiek azken urteetan bizi zuten egoera pixka bat egonkorragoa zen. Minskeko akordioek, errespetatuak ez baziren ere, bi aldeak liskar maila jaistera behartu zituzten. Bonbardaketak zeuden, jendea hil zen, baina jada ez zen 2014 eta 2015ean bezala. Otsailean gertatu zena bide bat zela ulertzen zuten, pauso bat. Jendea pozik zegoen Errusiaren erabakiarekin, eta jende askorekin hitz egin nuen. Lehen, 2018an, han izan nintzenean, jendeak esaten zigun ez zutela ulertzen zergatik Errusia ez datorren gu salbatzera, eta orduan, 2022an, lasaitasun handia izan zen. Baina denborarekin eztabaida hori etorri zen, egoera soziala okerrera joan zen, ura, heriotzak eta dena infernu bihurtu zen Donbasseko hainbat hiritan. Uste dut konfiantzaz jarraitzen dutela, ez baitute beste aukerarik. Errusiazaleak dira, errusiarrak sentitzen dira, sinets dezaketen irtenbide bakarra Errusiaren garaipena da, lurralde osoa kontrolatzeko garaipena, baina egia da nolabaiteko etsipena dagoela, hasieran garaipenaren distira egia zela baitzirudien, eta orain gauzak ez dira hain garbi ikusten.
Estatu Batuak, NATO, aliatuak ahalegin handia egiten ari dira gerra hori ez galtzeko. Nola ikusten duzu zuk zer egin duzun edo barruan zauden?
Noski. Ahalegina izugarria da. Duela gutxi esan nuen Errusiaren aurrekontu militarraren % 80 Ukrainak dagoeneko jaso duena dela. Errusia pixka bat ordaintzen ari da egoera hori hobeto ez ebaluatzeagatik, diot nik.
Europako Batasunari buruz ez duzu asko hitz egin solasaldian, gerra honetan sartu da, armak, dirua, entrenamendua eta soldaduak ematen ditu, eta gu krisi handi batean sartzen ari gara. Alde honetatik, noski, ikusten duzu, baina alde horretatik ikusten duzue zer gertatzen den gerrarekin?
Donbassen esaten da Europa hotz handia izango dela, erregaiak ere merkeagoak direla Donbassen Europan baino, baina, oro har, egia da jendeak ez duela asko begiratzen Mendebaldera.
Elkarrizketak izan ditut. Batean, emakume bat agertu zen, eta esan zidan mezu bat bidali behar ziela Europako emakume langileei: zuen dirua gure seme-alabak hiltzen ari dela, zuek bezalako emakumeak garela. Gelditu gerra hau, mesedez. Hau entzun dut, baina gutxi dira jendeak Mendebaldean zer pentsatzen duten jakin nahi duen aldiak. Beste mundu bat da.
Gerrak gehiegi okupatuta dauzka?
Bai, baina uste dut lehen ere, Mendebaldeak beti bizkarra eman dienez, haiek ez dutela inolako kezkarik. Bere erreferentea Errusia da. Onartzen dut, adibidez, Odessan, Ukrainako mendebaldeko zatian, jendea Europarantz gogotsuago dagoela, baina ez orokorrean.
Hasieran, eta ez dakit mantentzen den, teoria bat zegoen Errusiak Donbass eta Luhanskeko eremu hura salbatu nahi zuela, Estatu Batuak, alde horretatik, Errusia ez ezik, Txina ere presionatu nahi zuelako aurre egiteko. Ikusi al duzu kezka hori?
Oso gauza politikoa da, eta oso zaila da galdera horri erantzutea. Jendeak asko hitz egiten du geopolitikaz. Uste du munduko geopolitika asko aldatuko duen gerra bat dela, eta uste dute Estatu Batuen eta Europaren aurkako gerra bat dela, eta bere lagunen artean, esan dezagun, Txina, Iran, Venezuela egongo liratekeela, Errusiarekin edo Txinarekin lerrokatuen dauden herrialdeen multzo bat, munduaren ideia multipolarrena. Baina, oro har, zaila da ebaluatzea ea Errusiak gerra honekin Txinarantz aurrera egitea geldiarazi nahi duen, eta ez dut lortzen horri erantzutea.
Gerra honek luze iraungo duela uste duzu? Ez daukagu kristalezko bola, baina gertu izan dituzu, bizi izan duzu eta ia zuzenean bizi duzu.
Egia esan, Donbasseko jendeak ere ez du hori sinesten; izan ere, batzuetan badirudi negoziazioak egongo direla, orain bezala, Khersoni buruz hitz egiten ari direla, agian hori negoziazio sekretu batetik abiatzen dela, baina, egia esan, ikusi egin behar da zer interes dauden alde bakoitzarengandik. Gero Estatu Batuetako hauteskundeak daude behin betiko emaitzak ikusteko.
Jakina da doituta daudela, baina ez dira behin betikoak.
Uste dut horrek garrantzia izango duela gerraren garapenean. Izan ere, ez da gauza bera Estatu Batuek Ukrainari laguntzeari uzten badiote, ezta babestuko duen gobernu bat izatea ere.
Ez dut uste hori gertatuko denik, oraingoz dauden emaitzengatik.
Dena den, Estatu Batuen babesik ez badago, Ukrainarentzat ezinezkoa da gerra bere gain hartzea, EBren laguntzarekin bakarrik ez zaidalako iruditzen prest daudenik ekonomia eta gobernuen balizko erorketak sakrifikatzeko, Ukraina bakarrik babestearen truke. Ez dakit, baina ikusmin handia dago. Ezin dut galdera hori argi eta garbi erantzun. Nahiago nuke gerra bihar amaituko balitz, baina ez dut ikusten.
Agian norbaitek kalkulatu du honaino iritsi garela eta amaitutzat eman behar da. Ez dakit.
Bai. Alexis Castillok uste zuen datorren udaberrian Errusia garaile aterako zela. Ez dago hemen ikusteko, baina ikusiko dugu bere pronostikoa ateratzen den.
Zergatik 2023ko udaberria?
Izan ere, berak esaten zuen ikuspuntu militarretik, orain negua datorrela eta masiboki iristen ari zirela errusiar soldaduak mobilizazio partzialetik, horrek alda zezakeela testuinguru militarra. Orduan, bere buruan bere helburua zen.
