*Jeffrey D. Sachs (Brave New Europe)
Ukrainako gerra mugimendu neokontserbadore estatubatuarraren 30 urteko proiektuaren amaiera da. Biden Administrazioa beteta dago Serbian (1999), Afganistanen (2001), Iraken (2003), Sirian (2011) eta Libian (2011) AEBetako hauteskunde gerrak defendatu zituzten neokoi berberez, eta hainbeste egin dute Errusiak Ukraina inbaditzea eragiteko. Historian zehar, mugimenduak erabateko hondamendiak eragin ditu eta, hala ere, Bidenek neokontserbadorez bete du bere taldea. Ondorioz, presidente estatubatuarrak Ukraina, AEB eta Europar Batasuna hondamendi geopolitiko berri batera eramaten ari da. Europa oso zorrotza bada, Estatu Batuetako kanpo-politikaren hondamendi hauetatik urrundu beharko litzateke.
Mugimendu neokoniarra 1970eko hamarkadan sortu zen intelektual ezagunen talde baten inguruan. Horietako batzuk Leo Strauss Chicagoko Unibertsitateko politologoaren eta Donald Kagan Yaleko Unibertsitateko historia klasikoko irakaslearen eraginpean zeuden. Buruzagi neokontserbadore batzuk Norman Podhoretz, Irving Kristol, Paul Wolfowitz, Robert Kagan (Donalden semea), Frederick Kagan (Donalden semea), Victoria Nuland (Roberten emaztea), Elliott Cohen, Elliott Abrams eta Kimberley Allen Kagan (Fredericken emaztea) izan dira.
Neokontserbadore estatubatuarren mezu nagusia da AEBk bere nagusitasun militarra mantendu behar duela munduan, eta beren nagusitasun globala edo eskualdekoa arriskuan jar dezaketen eskualdeko potentziei aurre egin behar diela, bereziki Errusia eta Txinari. Hori lortzeko, Estatu Batuek ehunka base militarretan hedatu beharko lukete beren armada munduan zehar, modu prebentiboan, hautapen-gerra bat hasteko prest egoteko, beharrezkoa balitz. Estatu Batuek Nazio Batuetara joko lukete hori beren interesei komeni zaienean bakarrik.
Paul Wolfowitz izan zen 2002an Defentsa Departamentuarentzat idatzitako «Defentsa-politikaren orientabideak» (Defense Policy Guidance) dokumentuaren zirriborroan planteamendu hori zehazten lehena. Zirriborro horretan, Wolfowitzek eskatu zuen Estatu Batuek zuzendutako segurtasun-sarea Europa zentralera eta Ekialdeko Europara zabaltzeko, nahiz eta Alemaniako Atzerri ministro Hans-Dietrich Genscherrek 1990ean Alemaniako NATO handitzea agindu ez zen. Gainera, Wolfowitzek AEBko hautapen-gerren aldeko argudioak eman zituen, Estatu Batuek independentziaz eta bakarka jarduteko duten eskubidea defendatuz, herrialdearentzat ondorioak izan ditzaketen krisiei erantzuteko. Wesley Clark jeneralaren arabera, 1991ko maiatzean Wolfowitzek argi utzi zion Clarki Estatu Batuek erregimenak aldatzeko operazioak egingo zituztela Iraken, Sirian eta beste aliatu sobietar ohi batzuetan.
Neokontserbadoreek Ukraina NATOn sartzea defendatu zuten, 2008an George W. Bushekin politika ofizial estatubatuarra eratu aurretik ere. Haientzat, Ukraina NATOko kide izatea funtsezkoa zen Estatu Batuen eskualde eta mundu mailako nagusitasunerako. 2006ko apirilean Robert Kaganek honela azaldu zituen NATOren hedapenaren argudio neokontserbadoreak:
Errusiak eta Txinak ez dute ezer naturalik ikusten koloreen iraultzetan [Sobietar Batasun zaharrean], Mendebaldeak babestutako eta eskualde estrategikoetan duten eragina handitzeko diseinatutako estatu-kolpeetan soilik. Hain oker zaudete? Ez ote liteke Ukrainaren liberalizazio gogobetegarria, mendebaldeko demokraziek bultzatua eta babestua, baizik eta nazio hori NATOn eta Europar Batasunean sartzearen preludioa, edo, bestela esanda, mendebaldeko hegemonia liberalaren hedapena?
Kaganek onartu egin zuen handitze horrek ondorio latzak izango zituela, eta aditu baten iruzkin hau aipatu zuen: «Kremlina seriotasun handiz ari da prestatzen Ukrainako batailarako». Neokontserbadoreek borroka hau bilatu dute. Sobietar Batasuna erori ondoren, AEBek eta Errusiak Ukrainaren neutraltasuna bilatu behar zuten, banantze eta segurtasun eremu bat bermatzeko. Horren ordez, neokontserbadoreek AEBen hegemonia lortu nahi izan dute, eta Errusiak borroka onartu du, neurri batean bere burua defendatzeko eta beste zati batean bere asmo inperialistengatik. Egoera honek Krimeako gerra ekartzen du gogora (1853-1856), Britainia Handiak eta Frantziak Itsaso Beltzean Errusia ahuldu nahi izan zutenean, honek Otomandar Inperioari egindako presioaren ondoren.
Kaganek herritar partikular gisa idatzi zuen artikulua, bere emaztea, Victoria Nuland, George W. Bushen agindupean NATOn Estatu Batuen enbaxadore zen bitartean. Nuland funtsezko figura izan da mugimendua sendotzeko. Bushekin NATOn enbaxadore izateaz gain, Europako eta Euroasiako gaietarako estatu-idazkari ondokoa izan zen 2013tik 2017ra Barack Obamarekin, Viktor Yanukovych Ukrainako presidente errusiazalea boteretik kentzeko prozesuan parte hartu zuen, eta, gaur egun, Bidenekin ari da estatu-idazkariorde gisa, kargu horretatik gidatzen baitu Estatu Batuen politika Ukrainako gerrari dagokionez.
Logika neokontserbadorea premisa faltsu batean oinarritzen da: Estatu Batuen nagusitasun militar, finantzario, teknologiko eta ekonomikoak herrialde horri munduko edozein eskualderi baldintzak ezartzea ahalbidetzen diola. Bere jarrera harropuzkeria eta ageriko mesprezua da. 1950eko hamarkadatik, Estatu Batuak neutralizatu edo garaitu egin dituzte parte hartu duten eskualde-gatazka ia guztietan. Hala ere, Ukrainaren aldeko guduan, neokontserbadoreak prest zeuden Errusiarekin konfrontazio militarra eragiteko, NATO handituz, Federazioaren objekzio sutsuak gorabehera, zigor ekonomikoekin eta erakunde atlantikoaren armamentuarekin garaitzea lortuko zutela sinetsita.
Gerra Azterketarako Institutua, Kimberley Allen Kaganek zuzendutako think-tank neokontserbadore bat (defentsa arloko kontratista batzuen laguntzarekin, General Dynamics eta Raytheon kasu), Ukrainaren garaipena agintzen jarraitzen du. Errusiaren aurrerapenei dagokienez, Institutuak iruzkin sinboliko bat egin zuen: «Hiria okupatzen duen alderdia alde batera utzita [Severodonetsk], litekeena da Errusiako erasoaldia punturik gorenera iristea termino operatibo eta estrategikoetan, eta, horri esker, Ukrainak kontraeraso operatibo bat hasi ahal izango du, indar errusiarrek atzera egin dezaten».
Tokian bertan gertatutakoek, ordea, kontrakoa iradokitzen dute. Mendebaldearen zigor ekonomikoek ez diote kalte handirik egin Errusiari, baina munduaren gainerakoan bumeran efektua esanguratsua izan da. Gainera, Estatu Batuek Ukraina munizioz eta armamentuz hornitzeko duten gaitasuna asko oztopatu dute, ekoizpen-ahalmen mugatua dutelako eta hornidura-kateak hautsi dituztelako. Espero zen bezala, Errusiaren ahalmen industriala Ukrainarena baino askoz handiagoa da. Errusiako BPG Ukrainakoa baino 10 aldiz handiagoa zen gerra aurretik, eta, gaur egun, Ukrainak bere ahalmen industriala asko galdu du gatazkaren ondorioz.
Gatazka honen emaitza litekeena da Errusiak Ukrainako lurraldearen zerrenda garrantzitsu bat konkistatzea eta ezer gabe edo oso kostalde gutxirekin uztea. Europan eta Estatu Batuetan frustrazioa areagotuko da, kostu militarren eta gatazka eta zigorren ondoriozko estanflazioaren ondorioz. Arraste-efektua suntsitzailea izan liteke, baldin eta eskuineko demagogo batek boterea bereganatzen badu Estatu Batuetan (edo boterea berreskuratzen badu, Trumpen kasuan bezala) eta herrialdeari bere botere militarra itzuliko diola agintzen badu, gerra-eskalada arriskutsu baten bidez.
Hondamendi horren arriskua hartu beharrean, benetako irtenbidea azken 30 urteetako fantasia neokontserbadoreekin amaitzea da, Ukraina eta Errusia berriro negoziatzera esertzea, eta NATOk Ukrainara eta Georgiara hedatzeko nahiari amaiera emateko konpromisoa hartzea, Ukrainaren subiranotasuna eta lurralde-osotasuna errespetatu eta babestuko dituen bakearen truke.
– ———
Jeffrey D. Sachs unibertsitateko irakaslea eta Columbiako Unibertsitateko Garapen Iraunkorreko Zentroko zuzendaria da. Bertan, Lurraren Institutua zuzendu zuen 2002 eta 2016 urteen artean.
